Rüzgâr Çeşitleri

Rüzgâr Çeşitleri

Rüzgârlar, esme yönü ve süresine göre dört gruba ayrılır. Bunlar sürekli rüzgârlar, mevsimlik rüzgârlar, yerel rüzgârlar ve tropikal siklonlardır.
Sürekli Rüzgârlar
Dünya üzerindeki sürekli basınç alanları (Ekvator, 30°, 60° ve 90° enlemleri) arasındaki hava akımına bağlı olarak meydana gelen rüzgârlardır. Sürekli rüzgârlar yıl boyu aynı yönde ve sürekli eser.
Alize Rüzgârları: Her iki yarım kürede 30° enlemi üzerindeki dinamik yüksek basınç alanından Ekvator üzerindeki termik alçak basınç alanına doğru eser. Kuzey Yarım Küre’de kuzeydoğudan güneybatı yönüne, Güney Yarım Küre’de ise güneydoğudan kuzeybatı yönüne doğru eser. Ekvator çevresinde karaların doğu kıyılarına yağış bırakır. Ekvator’da ısınarak yükselen bu rüzgârlar, yerden yaklaşık 3 km yükseklikte Ekvator’dan 30° enlemine doğru esen rüzgâr akımı ters alizeleri oluşturur.

Batı Rüzgârları: Her iki yarım kürede 30° enlemlerinden 60° enlemlerine doğru iki dinamik basınç alanı arasında eser. Kuzey Yarım Küre’de güneybatıdan kuzeydoğu yönüne, Güney Yarım
Küre’de kuzeybatıdan güneydoğu yönüne doğru eser. İki dinamik basınç arasında kalan orta kuşak karalarının batı kıyılarına yağış bırakır. Ayrıca 60° enlemlerinde kutup rüzgârları ile karşılaşır ve bu alanda yıl boyu etkili cephe alanı oluşturur.

Kutup Rüzgârları: Her iki yarım kürede kutup noktalarında üzerindeki termik yüksek basınç alanından, 60° enlemleri üzerindeki dinamik alçak basınç alanına doğru eser. Kuzey Yarım Küre’de kuzeydoğudan güneybatı yönüne, Güney Yarım Küre’de güneydoğudan kuzeybatı yönüne doğru eser.

Mevsimlik Rüzgârlar(Muson Rüzgârları)
Kara ve denizlerin mevsimlik ısınma farkına bağlı olarak kara ve denizler üzerinde oluşan mevsimlik basınç alanları arasında oluşan rüzgârlardır.
Bu rüzgârlar, kara ve denizler üzerindeki basınç alanlarının mevsimlik değişimine bağlı olarak yıl içinde yön değiştirir (devirli rüzgârlar). Bu nedenle yaz ve kış musonu olarak ikiye ayrılır. Yaz musonu, denizden karaya doğru eser ve denizdeki nemli hava kütlesini karaya taşıdığı için kara üzerine bol miktarda yağış bırakır. Kış musonu ise karadan denize doğru eser, karadan denize doğru estiği için yağış getirmez. Ancak karadan denize doğru ilerlerken deniz üzerinde içlerine nem alır. Aldığı bu nemi Asya Kıtası’nın güney ve güneydoğusundaki adalarda yağış olarak bırakabilir.
Muson rüzgârları ismini en çok görüldüğü Muson Asyası’ndan almıştır. Ayrıca Batı Afrika’daki Gine Körfezi’nde, Avustralya’nın kuzey kıyılarında ve Kuzey Amerika’nın güneyindeki Meksika Körfezi’nde de etkilidir.

Yerel Rüzgârlar
Meltem Rüzgârları: Gece ve gündüz arası sıcaklık farkına bağlı olarak ortaya çıkan rüzgârlardır. Bu rüzgârlar gece ve gündüz arası sıcaklık farkının yaşandığı kara ve denizler ile dağ ve vadiler arasında oluşur.
Bu rüzgârlar, gün içinde yön değiştirir (devirli rüzgârlar). Kısa süreli etkili olduklarından iklimi etkilemez.

Föhn (Fön) Rüzgârları: Nemli hava kütlesi yamaç boyunca yükselirken 200 metrede ortalama 1⁰C sıcaklık kaybeder. Hava kütlesi, belli bir yükseklikten sonra yoğuşur ve nemini yağış şeklinde bırakır.
Dağın diğer yamacında nemini kaybeden kuru hava kütlesi aşağıya doğru inerken sürtünme etkisiyle her 100 metrede 0,98⁰C sıcaklık kazanır. Ancak deniz seviyesine inildikçe sıcaklık artması her 100 metrede 1⁰C olarak kabul görmüştür. Bu durum hava kütlesinin kısa bir sürede hızla ısınmasına neden olur ve bu olaya föhn etkisi adı verilir.

En tipik örneği, İsviçre’deki Alp Dağları’nda yaşanır. Alp Dağları’ndan aşarak Fransa’ya doğru esen rüzgâr, İsviçre’nin güney tarafından nemini kaybettiği için Fransa tarafında kurutucu etki yapar.

Akdeniz Havzası’nda Etkili Olan Yerel Rüzgârlar
Sıcak veya soğuk karakterli yerel rüzgârlar farklı bölgelerde farklı isimlerle adlandırılır. Örneğin Akdeniz çevresinde sıcak ve soğuk yerel rüzgârlar farklı isimler almıştır.
Sıcak Yerel Rüzgârlar: Akdeniz Havzası’nda sıcak çöller üzerinden esen, kuru ve sıcak rüzgârlardır:
• Hamsin: Kuzey Afrika’daki Sahra Çölü’nden Mısır’ın Akdeniz kıyılarına doğru eser.
• Sirokko: Kuzey Afrika’daki Sahra Çölü’nden Libya, Tunus, Cezayir ve Güney İtalya kıyılarına doğru eser.
• Leveche: Kuzey Afrika’daki Batı Sahra Çölü’nden İspanya’nın güney kıyılarına doğru eser.
• Samyeli: Arap Yarımadası’ndaki çöllerden Irak, Suriye ve Türkiye’nin güneydoğusuna doğru eser.

Soğuk Yerel Rüzgârlar: Akdeniz Havzası’nda çoğunlukla karalar üzerindeki yüksek, dağlık veya karla kaplı soğuk alanlardan esen rüzgârdır:
• Mistral: Fransa’nın iç kesimlerinde oluşan yüksek basınç alanından Akdeniz’e doğru esen soğuk rüzgârdır.
• Bora: Alp Dağları üzerinden Adriyatik kıyılarına doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır.
• Krivetz: Romanya’nın iç kesimlerindeki dağlık bölgeden Karadeniz kıyılarına doğru esen soğuk ve kuru rüzgârdır.
• Etezyen: Balkan Yarımadası’ndan Ege Denizi’ne doğru esen serin rüzgârdır.

Tropikal Rüzgârlar
Tropikal kuşakta, mayıs ve ekim arası dönemde okyanus üzerinde hızla ısınan havanın yukarı doğru yükselmesiyle tropikal siklonlar oluşur. Tropikal siklon alanına doğru ise hızlı bir hava akımı meydana gelir. Birbirleriyle karşılaşan hava kütleleri sarmal hareketler yaparak hortumları ve kasırga denilen şiddetli rüzgârları oluşturur. Bu rüzgârlar, ulaştığı yere yağış bırakır ve yıkıcı etkide bulunur. Bu rüzgârlara, Orta Amerika’da hurricane (harikeyn), Kuzey Amerika’nın Cgüneyinde tornado, Asya’nın doğusunda tayfun, Avustralya’da ise willy willy (vili vili) adı verilir.
Kaynak: MEB Coğrafya 9 Kitabı