Geleneksel Oyunlar ve Tekerlemeler

Geleneksel Oyunlar ve Tekerlemeler

a. Ebe seçimi ve ebe çıkarma tekerlemeleri (Sayışmacalar):
Sayışmacalar, oyunlarda ebeyi tespit etmek için kullanılan, baştan ya da sondan uyaklı, ahenkli söz kalıplarıdır ve oyun başlamadan önce söylenir. Ebenin bulunması için iki türlü kullanılabilir. Bunlardan ilki; tek bir kez söylenir, son kelime veya son hece kimde kalırsa o ebe olur. Diğer kullanımında ise; oyuncu sayısından bir eksik sayıda tekrarlanır. Her sayışmada, son kelime veya son hecenin gösterdiği oyuncu kurtulur; kurtulamayan en son oyuncu ebe olur.
Son kelime veya son hecenin gösterdiği oyuncunun ebe olduğu sayışmaca:
-İğne battı, canımı yaktı,
-Tombul kuş, arabaya koş,
-Arabanın tekeri, İstanbul’un şekeri,
-Hap hup, altıntop,
-Bundan başka oyun yok.

Son kelime veya son hecenin gösterdiği oyuncunun kurtulduğu sayışmaca:
-Ooo eveleme geveleme,
-Karakuşu kovalama,
-Karakuş miskin,
-Gagası keskin,
-Ne zaman geldin,
-Yazın geldim,
-Yazılsın çizilsin,
-Bir tahtaya dizilsin,
-Al çık bal çık,
-Sana dedim sen çık.

b. Oyuna eşlik eden tekerlemeler: Oyunu renklendirmek, oyunun bölümlerini vurgulamak, oyuncuların el, ayak ve vücut hareketlerine eşlik etmek, oyuna katılanların coşkusunu tazelemek, onları şevke getirmek için kullanılan tekerlemelerdir. Bazen de oyunun senaryosu dâhilinde seyirlik yanını güçlendirme amacıyla da kullanılır. Bu tip tekerlemeler genellikle mimiklerle yapılan ikili konuşmalardan oluşur.
İki kişilik oyunda kullanılan tekerleme örneği;
-Gökte ne var?
– Gök boncuk.
– Yerde ne var?
– Yer boncuk.
– Dalda ne var?
– Elmacık.
– Babanın adı ne?
– Yusufçuk.
– Annenin adı ne?
– Fatmacık.
– Kaldır beni hoppacık.
İki kişiden fazla sayıda oyuncunun bulunduğu oyunda kullanılan tekerleme örneği;
-Üşüdüm üşüdüm
-Daldan elma düşürdüm
-Elmamı yediler
-Bana cüce dediler
-Cücelikten çıktım
-Ablama çıktım
-Ablam pilav pişirmiş
-İçine fare kaçırmış
-Bu fareyi ne yapmalı
-Minareden atmalı
-Minarede kuş var
-Kanadında gümüş var
-Amcamın cebinde
-Türlü türlü yemiş var.

c.Yergi, övgü, kızdırma ve alay tekerlemeleri: Yergi amacıyla söylenen tekerleme türüdür. Bu tekerlemenin içeriğini; ad-soyad, erkeklerin kızları veya kızların erkekleri kızdırmaları, iş-güç nitelikleri, huylarda ve görünüşlerdeki türlü kusurlar üzerine yakıştırılmış takılmalar, rakip olan oyuncuların birbirine meydan okumaları, oyun bozucu olduğu düşünülen kişilere yapılan taşlamalar vb. tipinden sözler oluşturmaktadır.

-Biren biren
-İki eken
-Karşıma koydu
-Kara tiken
-Eğer altı
-Eğri boylu
-Döşü pisli
-İşte çıktı geldi
-Kel toklu
-Kim yelledi
-Biz yelledik
-Nereye gitti
-Hacıya gitti
-Ne zaman gelecek
-Yazın gelecek
-Yazılası büzlesi
-Pancar biçti
-Kolu şişti
-Tis tas tos

ç. Yanıltmacalar ve şaşırtmacalar: çocukların dil becerilerini geliştirmek ve telaffuz pratiği yapmalarını sağlamak için söylenen tekerleme çeşididir. Söylenmesi fonetik bakımından zor olan sözlerden oluşmaktadır ve içerik bakımından tutarlılık göstermeyebilirler. Tek veya birbirine bağlı birkaç cümleden oluşan yanıltmaçlar nesre yakın özellik gösterirler.
Yanıltmaca ve şaşırmaca tekerlemeleri örneği;
Şu köşe yaz köşesi,
Şu köşe kış köşesi,
Gelen Bağdat Paşa’sı,
Elinde mangal maşası,
Beş tas has hoşaf,
Beş tas has hoşaf.

d. Oyun daveti veya dağılma sırasında söylenen tekerlemeler: Çocukların arkadaşlarını oyuna davet ederken ya da oyun bittikten sonra evlere giderken söylenen tekerlemelerdir.

Oyuna davette kullanılan tekerleme örneği;
-Fatma
-Pabucu yarım
-Çık dışarıya
-Oynayalım
-Ömer
-Pabucu yarım
-Çık dışarıya
-Oynayalım
Oyunun bitişi esnasında kullanılan tekerleme örneği;
-Kuzu kuzu me
-Bin tepeme
-Hadi gidelim
-Hacı dedeme
-Hacı dedem hasta
-Çorbası tasta
-Dedem çorba içti
-Oyun vakti geçti

e. Oyuncak yapımı sırasında söylenen tekerlemeler: Oyuncak ya da müzik aleti yapımı esnasında söylenen tekerlemelerdir. Anadolu’da sipsi, hottuk, soymuk düdük, bizbilik, zipcik, dilli düdük gibi çeşitli isimlerle anılan ve genellikle söğüt ağacının ince ve taze dallarından yapılan bu düdükler; hazırlanırken kabuğun özden ayrılması için çakının veya bıçağın sapı, bir tekerleme eşliğinde belirli bir ritimle söğüt dalına vurulur. Bu tekerleme eşliğindeki ritmik ve tempolu vuruş, kabuğu özden kusursuz şekilde çıkarma amacı taşır.
Sipsi yapımında kullanılan tekerleme örneği;
-Sipsim haydi çık çık
-Yılanlar çiyanlar çıktı sen de çık
-Yavrular öttü çiçekler açtı haydi çık