Büyük Selçuklu Devleti 1040-1157

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

Büyük Selçuklu Devleti DERS NOTU PDF İNDİR

• Büyük Selçuklular, Oğuzların Üçok kolunun “Kınık” boyundandır.
• Kınık boyunun bilinen ilk beyi Dukak Bey’dir.
• Dukak Bey’den sonra Kınık boyunun başına Selçuk Bey geçmiştir. Bu dönemde Kınık boyu İslamiyet’i kabul etmiştir (962).

• Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi’nde Gaznelilerle yapılan 1040 Dandanakan Savaşı’ndan sonra Büyük Selçuklu Devleti’nin kuruluşu tamamlanmış, bağımsız bir devlet haline gelmiştir.

• Devletin resmi kurucusu Tuğrul Bey’dir.

Püf dikkat!
• İran’da kuruldukları ve devletin yönetici kadrolarının İranlı olmasından dolayı resmi dilleri Farsçadır.

• Çağrı Bey yeni yurt arayışları ve İslamiyet’i yayma düşüncesiyle Anadolu’ya ilk keşif akınlarını yapmıştır (1016 – 1021).

Tuğrul Bey Dönemi (1040-1063)

Pasinler Savaşı (1048) :
Anadolu’ya başlayan Türk akınlarından rahatsız olan Bizans ile Selçuklular arasında 1048 Pasinler Savaşı yaşanmış ve Bizans yenilmiştir.
Savaş sonunda Gürcü Kralı Liparit esir alınmıştır.
Pasinler Savaşı Selçukluların Bizans’a karşı kazandığı ilk büyük zaferdir. Bu savaş, Türklerin Anadolu’da Bizans’la Anadolu için yaptığı ilk savaştır.

Püf bilgi:
Tuğrul Bey, 1054 yılında Abbasi Halifesi’ni Şii Büveyhoğullarının baskısından kurtarınca halife tarafından kendisine “Doğunun ve Batının Sultanı” ünvanı verilmiştir.

Püf çıkarım:
• Abbasi Halifesinin Tuğrul Bey’e, “Doğunun ve Batının Sultanı” unvanı vermesi, İslam Dünyasında siyasi liderliğin Türklere geçtiğini gösterir. Böylece Abbasi Halifeliği de Büyük Selçuklu koruyuculuğuna girmiş oldu.
• Aynı zamanda siyasi otoritenin Tuğrul Bey’de, dini otoritenin de Abbasi halifesinde olması laik devlet anlayışının uygulandığının göstergesidir.

Alparslan Dönemi (1063-1071) :
• 1064’te Sultan Alparslan Hristiyanlar için kutsal kabul edilen Ani‘yi fethetti. Bunun üzerine halife kendisine “Fetihlerin Babası” anlamına gelen “Ebul Feth” unvanını verdi.
• Alparslan Dönemi’nde, devletin vezirlik makamına İran (Fars) asıllı Nizamül Mülk getirilmiştir.

Püf nokta!
Bu gelişme, Selçuklu devlet yönetiminde, İran kökenlilerin zamanla etkilerini artırma yolunu da açmıştır.

Püf bilgi:
Fatımilerin Şii propagandası yapmak amacıyla açtıkları Dar-ül Hikme adı verilen medreseye karşı, Bağdat’ta vezir Nizamül Mülk adına Nizamiye Medreseleri açılmıştır.
(Bu medrese dünya tarihinin ilk üniversitesi kabul edilir.)

Bu dönemde Hasan Sabbah’ın kurmuş olduğu Bâtıni mezhep taraftarlarıyla ve Mısır’daki Şii Fatımi Devleti’yle mücadele başlamıştır.

Malazgirt Savaşı (1071) :
Türkleri Anadolu’dan atmak isteyen Bizans İmparatorluğu ile Malazgirt Savaşı yapılmış ve bu savaşı Alparslan önderliğindeki Selçuklular kazanmıştır.

Malazgirt Savaşı’nın sonuçları şunlardır:
Anadolu’nun kapısı Türklere açıldı.
Türklerin Anadolu’ya yerleşmeye başlamasıyla Türkiye Tarihi başladı.
İslam dünyası üzerindeki Bizans baskısı sona erdi.
Türkleri tek başına yenemeyeceğini anlayan Bizans imparatorluğu Avrupa’dan yardım isteyerek Haçlı Seferleri‘nin başlamasına neden oldu.
İlk defa bir Bizans İmparatoru ( Romen Diyojen ) Müslüman bir sultana esir düştü.
I. Dönem Anadolu Beylikleri kuruldu.
Türklerin batıya ilerleyişi hızlandı.

Püf bilgi:
Tarihte Malazgirt Savaşı’na “Yurtaçan”
Miryakefalon Savaşına “Yurttutan”
Büyük Taarruz’a ise “Yurtkurtaran” isimleri verilmiştir.

Püf dikkat!
Malazgirt Savaşı sırasında Bizans ordusunda bulunan Peçenekler ve Uzlar Büyük Selçuklu Devleti tarafına geçerek savaşın kazanılmasında rol oynamışlardır.

Malazgirt Savaşından sonra Sultan Alparslan; “Anadolu’da fethedilen topraklar fethedenin malıdır.” uygulamasını başlattı.

Olumlu Etkisi: Anadolu kısa sürede fethedilerek Türkleşmesi sağlandı ve Müslümanlık yayıldı.

Olumsuz Etkisi: Merkezi otorite zayıflamaya başladı.

Melikşah Dönemi ( 1072 – 1092) :
• Melikşah Dönemi’nde devlet en parlak dönemini yaşamış ve en geniş sınırlarına ulaşmıştır.

• Vezir Nizamülmülk askeri harcamaları karşılamak için ilk kez “İkta” sistemini kurdu.
• Bu dönemde göçebe Türkmen isyanları baş göstermiştir. Ayrıca Şii kökenli propaganda da ülke genelinde yoğunlaşmıştır.

• Mali işlerin düzenlenmesi amacıyla, Melikşah tarafından Ömer Hayyam’a güneş yılı esasına dayalı Celali Takvim yaptırılmıştır.
• Vezir Nizamül Mülk ve Melikşah, Bâtıniler tarafından öldürülmüştür.

Püf bilgi:
Büyük Selçuklulardaki dini – Şii karakterli Batini isyanları, Anadolu Selçuklu Devleti’ndeki Baba İshak ve Osmanlı Devleti’ndeki Şeyh Bedrettin isyanlarına benzetilebilir.

Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılış nedenleri şunlardır:
Hasan Sabbah’ın başlatmış olduğu Haşhaşilik (Batınilik) hareketi sonucunda Selçuklu devlet adamlarının suikastle öldürülmesi
Abbasilerin gizli faaliyetleri
Oğuzların devlete küsmesi ve isyan etmesi
Taht kavgaları
Melik ve Atabeylerin bağımsızlık çalışmaları
1141’de Karahitaylar ile yapılan Katvan Savaşı‘nın kaybedilmesi.
1157 yılında Sultan Sencer‘in ölümüyle Büyük Selçuklu Devleti yıkılmıştır.

Büyük Selçuklu Devleti’nin yıkılmasıyla;

Suriye Selçukluları,
Horasan Selçukluları
Kirman Selçukluları,
Irak Selçukluları,
Anadolu Selçukluları gibi devletler kurulmuştur.