Buhurizade Mustafa Itri

KMYV.1.4.7. Buhurizade Mustafa Itri’nin kültür ve medeniyetimize sağladığı katkıları açıklar.

BUHÛRÎZÂDE MUSTAFA ITRÎ
• Buhûrîzâde Mustafa Itrî (d. 1640, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu – ö. 1712),
• Türk bestekâr, şair ve hattat. Bestelediği 400 civarında eser arasından günümüze sadece yirmi kadarı gelebilmiş olsa da, Klasik Türk Musikisi’nin en büyük bestekârlarından biri olarak kabul edilmektedir.

Hayatı
• 1640 yılları civarında, İstanbul Mevlanakapı civarındaki Yaylak semtinde doğdu. Asıl adı Mustafa olup lakabı olan Buhûrîzâde’yi babasının “koku ticareti” mesleğinden dolayı almıştır.
• Mahlas olarak aldığı “Itrî”yi çiçekçilik ve meyvecilikle uğraştığı için almış olduğu söylenir. Kasımpaşalı Koca Osman Efendi tarafından yetiştirilmiş ve Küçük İmam Mehmed Efendi’den istifade etmiştir. Hafız Post’tun talebesi olması da kuvvetle muhtemeldir. Segâh makamında bestelediği Mevlevî âyîn-i şerîfinden dolayı Mevlevî olduğu düşünülmektedir.

• Hayatı boyunca birçok padişah ve devlet adamın himaye görmüş olup, bunlardan en önemlileri IV. Mehmet ve I. Selim Giray’dır. Devlet adamlarına yakınlığı nedeniyle bir dönem imparatorluğun Esirciler Kethüdalığını yapmış, sarayda da musiki dersleri vermiştir.
• Itrî’nin Neva Kâr’ı Klâsik Türk Musikisi repertuvarının en yetkin eseri olarak kabul edilmektedir. Makamsal geçkiler, ezgilerin zengin ve orijinalliği bu eseri bir baş yapıt haline getirmiştir. Kâr’ın sözleri ünlü İranlı şair Hafız-ı Şîrâzî’ye aittir. Pençgâh makamında iki murabba bestesi, Isfahan, Râhatülervâh, Hisar, Bestenigâr, Dügâh, Bûselik ve Nikriz makamında murabba besteleri ile muhtelif makamlarda semâîleri, birkaç da saz eseri günümüze notalarıyla ulaşabilmiştir.

• Itrî’nin küçük formda (şarkı, türkü, köçekçe vs.) hiçbir eseri günümüze kadar gelememiştir. Eserlerin tümü büyük formlardadır.
• Segah Bayram Tekbiri, Segah Salat-ı Ümmiye, Cuma Salatı, Dilkeş-haveran Gece Salası gibi eserler 20. yüzyılda Itrî’ye izafe edilmiştir. Halbuki cami müziğine eser verdiğine dair tarihsel bir beri bulunmamaktadır. Yalnız birkaç tevşih ve ilahi bestelemiştir.

Eserleri
Segâh Mevlevi Ayini
Rast Na’t-ı Mevlana
Nühüft İlahî
Nevâ Kâr
2 Pençgâh Beste
Hisar Devr-i Kebir Beste ve Aksak Semai
Buselik Hafif Beste
Segâh Ağır Semai
Bayatî Çember Beste
Bestenigâr Darb-ı Fetih Beste
Dügâh Hafif Beste
Isfahan Zencir Beste ve Ağır Aksak Semai
Nikriz Muhammes Beste
Râhatülervah Zencir Beste
Irak Aksak Semai
Rast Aksak Semai
Nühüft Aksak Semai
Rehavî Peşrev
Nühüft Peşrev ve Saz Semaisi
Nevâ Kâr

Itrî’nin Olmadığı Hâlde Yanlışlıkla Onun Eseri Olarak Bilinenler
Segâh Kurban Bayramı Tekbiri
Segâh Salât-ı Ümmiye
Dilkeşhâveran Gece Salâtı
Mâye Cuma Salâtı
Segâh Yürük Semai – Tuti-i mucize-gûyem (Hocası Koca Osman’ın eseridir)
Acemaşiran Yürük Semai – Bileydi dil gibi diler (Hâfız Post’un eseridir)