Mevlana Celaleddin Rumi’nin kültür ve medeniyetimize sağladığı katkılar

KMYV.1.2.3. Mevlana Celaleddin Rumi’nin kültür ve medeniyetimize sağladığı katkıları açıklar.
a) Mevlana’nın yaşamından ve sözlerinden hareketle “kâmil insan” olma yolunda tasavvufun
önemine değinilir.
b) Mevlana’nın “Mesnevi” adlı eserinden hareketle insanın kendi iç ve dış dünyası arasındaki
ilişkilerini sorgulamasının önemi üzerinde durulur.
c) Mevlana’nın ulusal ve uluslararası düzeyde tanınırlığının önemine, bunu hazırlayan
altyapıya ve gerekçeye değinilir.
ç) Mevlevilikteki sema töreninin sevgi, barış, birlik ve beraberlik gibi mesajlar verdiğine değinilir.

MEVLANA (30 Eylül 1207 – 17 Aralık 1273
Mevlânâ Celâleddin-i Rûmî, Celâleddin Muhammed Rumi, Mevlânâ veya Rumi adlarıyla bilinir. 13. yüzyılda Anadolu’da yaşamış bir tasavvufçu, ilahiyatçı ve Sufi bir mistik şairdir.

Mevlana’nın etkisi ulusal sınırları ve etnik ayrımları aşar. Onun manevi mirası son yedi yüzyıldır İranlılar, Tacikler, Türkler, Yunanlar, Peştunlar, Orta Asya ve Hint Yarımadası Müslümanları tarafından büyük ölçüde takdir edilmektedir.
Şiirleri dünya dillerinin çoğuna geniş çapta çevrilmiş ve çeşitli biçimlere aktarılmıştır.
Mevlana Amerika Birleşik Devletleri’nde “en popüler şair” ve “en çok satan şair” olarak tanımlanmıştır.
Eserlerini çoğunlukla Farsça yazmış fakat az da olsa bazen Türkçe, Arapça ve Yunanca da kullanmıştır.
“Mesnevi” adlı eseri Fars dilinin en büyük şiirlerinden biri olarak kabul edilir. Eserleri İran’da ve Farsça konuşulan ülkelerde geniş çapta okunmaktadır.
Eserlerinin çevirileri özellikle Türkiye, Azerbaycan, ABD ve Güney Asya’da çok popülerdir.
Şiirleri sadece Fars edebiyatını değil, Osmanlı Türkçesi, Çağatayca, Urduca, Bengalce ve Peştuca dillerinin edebi geleneklerini de etkilemiştir.

Mevlânâ’nın bugün Afganistan toprakları içerisinde yer alan Belh kentinde, 1207 yılında doğduğu düşünülmektedir. Belh’den göç ettikten sonra, 21 yaşına geldiğinde, Anadolu Selçuklu Devleti’nin başkenti olan Konya’ya yerleşmiş ve hayatının geri kalanını burada geçirmiştir. 17 Aralık 1273 tarihinde Konya’da vefat etmiştir.
Mevlana, İslâmiyetin özünü bilen; tefsir, hadis, kelâm gibi dinî ilimlere vâkıf; döneminin düşünce hayatına hâkim, âlim, mutasavvıf, şair bir şahsiyettir. Onu tarihin müstesna maneviyat önderlerinden biri haline getiren bir diğer yönü de mütefekkir kişiliğidir.

Mevlâna tefekkürü; din, ilim, felsefe ve tasavvuf süzgecinden geçirmiş, îman ve sevgi potasında eritmiş, zaman ve mekânla aşınmayan sağlam bir düşünce sistemi haline getirmiştir. Onbinlerce beyitlik hikmet ve irfan hazinesi durumundaki eserlerinde, kelâm ve felsefenin en çok tartışılan meselelerini herkesin anlayabileceği örneklerle izah ederek, net çözümler ortaya koymuştur.
Mevlâna bin yıllık Türk kültür tarihinin en büyük simalarından biridir. O yalnız büyük bir şair, bir tarikat kurucusu, derin bir sûfi, etraflı bir âlim değil; aynı zamanda ve hepsinden önce Anadolu’da kurulmaya başlayan yeni kültür unsurları arasında büyük bir kaynaşma ve birleşme temin eden derin bir ruh ve hamle adamıdır.

ESERLERİ
Mevlânâ’nın şiirleri ve mektupları arasında Arapça olanlar bulunmakla birlikte eserleri Farsça’dır.
1. Dîvân-ı Kebîr (Dîvân-ı Şems-i Tebrîzî): Gazel ve rubâîlerden meydana gelen eser çok geniş bir hacme sahip olduğundan Dîvân-ı Kebîr, gazellerde genellikle Şems, Şems-i Tebrîzî mahlasları kullanıldığından Dîvân-ı Şems, Dîvân-ı Şems-i Tebrîzî adıyla anılmaktadır. Şiirlerin çoğu Mevlânâ’nın Şems ile buluşmasından sonraki döneme aittir.
2. Mes̱nevî: Tasavvufî düşüncenin bütün konularını içermekte ve İslâm kültürünün en önemli eserleri arasında sayılmaktadır. Diğer mesnevilerden ayırt edilmesi için Mes̱nevî-i Mevlevî, Mes̱nevî-i Maʿnevî ve Mes̱nevî-i Şerîf gibi isimlerle de anılır.

3. Fîhi mâ fîh: Mevlânâ’nın sağlığında oğlu Sultan Veled veya bir başka müridi tarafından kaydedilen sohbetlerinin vefatından sonra derlenmesinden meydana gelmiştir.
4. Mecâlis-i Sebʿa: Mevlânâ’nın vaaz ve sohbetlerinde yaptığı konuşmalardan oluşmaktadır. Bu konuşmalarda konuyla ilgili âyet ve hadislerin açıklanmasının yanı sıra Senâî, Attâr gibi şairlerin şiirlerine, Mes̱nevî’de anlatılan bazı hikâyelere ve Dîvân-ı Kebîr’den şiirlere de yer verilmiştir.

5. Mektûbât: Mevlânâ’nın değişik sebeplerle çeşitli kimselere yazdığı mektuplardan oluşmaktadır. Bunların arasında yakınlarına, çocuklarına ve müridlerine gönderilenler bulunmakla birlikte çoğu yöneticilere ihtiyaç sahiplerinin taleplerini bildirmek maksadıyla kaleme alınmıştır.

Mevlevilik, Mevlâna Celaleddin-i Rûmî’nin ölümünden sonra oğlu Sultan Veled tarafından yapılandırılmıştır. İlk dönemlerinde Celâliye tarikatı denmiştir. 16. Ve 17. yüzyılda Anadolu’da önem kazanmıştır.
Mevlâna’nın altı ciltlik Mesnevî adlı eseri temel kitap kabul edilir. Sema esastır, sema ile vecde gelinir. İlk basamak 1001 günlük çiledir. Zikir Allah’ın adını anmaktadır. Bu yönüyle Melamîlikle sıkı bağı vardır.

Türk kültüründeki engin hoşgörü düşüncesinin mimarlarından olan Mevlânâ Celâleddin Rûmî’nin evrensel hoşgörü mesajı; farklı din, dil ve kültürden olan insanları aynı coğrafyada birlikte barışla sevgiyle yaşamalarını sağlayarak kaynaştırmıştır. Bütün insanları kucaklayan bu düşünce yerelden ulusala, ulusaldan evrensele yayılarak evrensel bir boyut kazanmıştır. Anadolu kültürel mirasını devralarak bu kültürel mirasa sevgi, hoşgörü mayasını katarak Mevlânâ bu düşüncelerini gelecek kuşaklara, günümüze taşımıştır.
Mevlânâ ışığı günümüz insanlarına sevgi ve hoşgörü düşüncesiyle birleştirici bir şemsiyedir. Mevlânâ İslam sufiliğini Türk geleneksel kültür zevki ve yapısına göre yeniden yorumlamıştır.
Mevlânâ, İslam’ın insanlığa yönelik mesajındaki evrensel temaları yakalamış ve insanlara sunmuştur. Mevlânâ’da insan olabilmenin sırlarına erme vardır.

Günümüzde bütün dünya insanlarını ortak paydada, ortak kimlikte birleştirme çabası insanları etkilemektedir. Örneğin “gel, kim olursan ol gel” diyen Mevlânâ’nın Mevlevi kimliği hoşgörüyü esas alan bir kültürel kimliktir. Mevlânâ’nın sunduğu insan sevgisini ve hoşgörüyü diğer kimliklerin üzerine şemsiye olarak aldığı bir kültürel kimliktir.

ANADOLU VE RUMELİ TÜRK KÜLTÜRÜNÜN OLUŞMASINDA MEVLANA CELALETTİN RUMİ’NİN ETKİSİ
• Mevlana, yalnızca Anadolu’da değil Balkanlar’da, Asya’da, Afrika’da, Arap Yarımadası’ndaki insanları da yüzyıllarca aydınlatan ve bugün ise Amerika, Avustralya dahil bütün dünyayı aydınlatmaya devam eden bir olgun insan yetiştirme yolu olmuştur.
• Mevlana’nın görüşlerinin günümüze kadar canlı olarak ulaşmasının nedeni onun insana verdiği değerdir. Mevlana, felsefesinin temeline insandaki güzellikleri koyduğu ve bunu görme, keşfetme yolu olarak da aşkı ve sevgiyi benimsediği için günümüze hala ışık tutabiliyor.
• Mevlana Türk Toplumunun Anadolu’da tutunmasını sağlayan ve geleceğine ışık tutan bir fikir mimarıdır.
• Mevlâna, adalet, barış ve huzur arayışında olan bütün insanlığa manevî yol göstericiliğini Mesnevi’siyle sürdürmektedir.

MEVLANA’DAN SÖZLER
•Çocuk oyuna öyle bir dalar ki gece olduğunu fark etmez bile. Hatta eşyalarını çalsalar onu da fark etmez. ‘Dünya hayatı oyundur’ sözünü iyi düşün.
•Varlık elde etmek için yokluk gerek. Mimar ev yapmak için boş arsa arar. Marangoz ahşap işi yapmak için ham tahta arar. Saka su satmak için susuz ev arar. Yokluğa dikkat et, onda çok hikmetler var.
•Ana veya baba surat asmasa, çocuk tehlikelerden korunur mu? Rabb’in sana bela verdi ise seni tehlikeden çekip almak içindir. Kızacak mısın O’na?!..
•Bilgi ve hikmet, doğru yolla yolsuzluğu göstermek içindir. Her taraf düzgün yol olsaydı hikmetin de bilginin de anlamı olmazdı.
•Kardeşlerinin gönlünde sana kin varsa kuyuda kalman daha iyidir. Allah kardeşlerinin kininden korumak için Yusuf’u kuyuya attırdı. Etrafında çekemeyenler, sevmeyenler çoksa kendi kabına çekilmek daha iyidir.

Yedi Öğüt
1. Cömertlik ve yardım etmede akarsu gibi ol.
2. Şefkat ve merhamette güneş gibi ol.
3. Başkalarının kusurunu örtmede gece gibi ol.
4. Hiddet ve asabiyette ölü gibi ol.
5. Tevazu ve alçak gönüllülükte toprak gibi ol.
6. Hoşgörülükte deniz gibi ol.
7. Ya olduğun gibi görün, ya göründüğün gibi ol.