Ülkemizin Kaynakları-Madenler ve Enerji Kaynakları
TÜRKİYE EKONOMİK COĞRAFYASI YERALTI KAYNAKLARI MADENLER
Ülkemizde maden kaynakları çok çeşitlilik gösterir. Dağılışları düzensizdir. Dünya çapında önem taşıyan madenlerimiz; Bor ve krom’dur.
Madenin Adı | Çıkarıldığı Yerler |
Demir | Divriği (Sivas), Hekimhan-Hasançelebi (Malatya), Eymir (Balıkesir), Dikili-Torbalı (İzmir), Çamdağı (Düzce) |
Bakır | Murgul (Artvin), Küre (Kastamonu), Maden (Elazığ), Ergani (Diyarbakır) |
Krom | Fethiye-Köyceğiz-Dalaman (Muğla), Guleman-Palu (Elazığ), Eskişehir, Kütahya, Antalya, Kahramanmaraş, Adana |
Boksit (Alüminyum) | Akseki (Antalya), Seydişehir (Konya) |
Bor mineralleri | Susurluk, Bigadiç (Balıkesir), Seyitgazi (Eskişehir), Emet (Kütahya) |
Kükürt | Keçiborlu (İsparta) |
Civa | Sarayönü (Konya) Halıköy, Karaburun (İzmir) |
Kursun-Çinko | Keban (Elazığ), Kayseri |
Manganez | Artvin, Zonguldak |
Volfram | Uludağ |
Mermer | Afyon, Bilecik, Gemlik, Marmara Adası, Kırşehir, Eskişehir |
Lületaşı | Eskişehir |
Tuz | Çankırı, Kars, Kırşehir, Çamaltı (İzmir) Tuz Gölü |
ENERJİ KAYNAKLARI
Taşkömürü : Kozlu, Kilimli, Ereğli (Zonguldak)
Linyit : Seyitömer, Tunçbilek Tavşanlı, Değirmisaz (Kütahya), Soma (Manisa), Milas-Yatağan (Muğla), Afşin-Elbistan (K.Maraş), Beypazarı (Ankara), Amasya, Çorum, Sımak, Erzurum
Linyitle Çalışan Santraller : Soma, Tunç bilek, Seyitömer, Yatağan, Yeniköy, Gökova, Orhaneli, Afşin-Elbistan, Çayırhan
Doğalgaz : Hamitabat (Kırklareli)
Jeotermal enerji : Sarayköy (Denizli)
Petrol : Raman, Garzan, Batman, Diyarbakır, Adıyaman çevresi
Petrol Rafinerileri : ipraş (izmit), Ataş (Mersin), Aliağa (izmir), Batman, Orta Anadolu (Kırıkkale)
SANAYİ
Sanayi faaliyetlerinin ülke yüzeyine dağılışı düzensizdir. Ulaşım kolaylığına bağlı olarak sanayi tesislerinin çoğu ülkenin batı yarısında ve kıyılarda toplanmıştır. Sanayinin en fazla geliştiği bölge Marmara, en az geliştiği bölge ise Doğu Anadolu’dur.
Bir yerde sanayinin kurulup gelişmesi şu şartlara bağlıdır:
- Hammadde
- Enerji
- iş gücü
- Pazar
- Ulaşım
- Sermaye
Ülkemizde sanayinin yavaş gelişmesi; sermaye azlığı ve ulaşım zorluğu ile ilgilidir.
SANAYİ | KOLLAR | KURULDUĞU YERLER |
BESİN |
UN VE UNLU MAMÜLLER | İstanbul, İzmir, Ankara, Eskişehir, Konya, Karaman, Kayseri, Gaziantep, Bolu |
BİTKİSEL YAG | Zeytinyağı: Ayvalık, Edremit, Gemlik, G.Antep,Bursa.Ayçiçek: Tekirdağ, Edirne | |
ŞEKER | İç kesimlerde yaygın Uşak, Afyon, Alpullu, Susurluk, Ankara, Eskişehir, Çorum, Elazığ, Kars, Kayseri, Turhal, Kastamonu, Samsun, Amasya
|
|
HAYVAN ÜRÜNLERİ | İzmir, İstanbul, Kars, Erzurum, Bursa, Adana, Afyon, Kayseri, Konya, Çankırı, Trabzon, Ş.Urfa, Mardin, Ankara, Edirne, Diyarbakır, | |
KONSERVEVEMEYVE SUYU | Çanakkale, Balıkesir, Bursa, İzmir, Kayseri, Malatya, Antalya, Adana, Mersin, Tokat, İsparta | |
SİGARA VE İÇKİ | Sigara : İstanbul, Samsun, Tokat, Bitlis, Adana, İzmirİçki : Tekirdağ, İstanbul, Çanakkale, Yozgat, Ankara, İzmir, Elazığ, | |
FINDIK | Giresun, Ordu, Adapazarı | |
ÇAY | Rize, Trabzon | |
DOKUMA VE DERİ | İPEKLİ DOKUMA | Bursa, Gemlik, İstanbul, Yalova |
PAMUKLU DOKUMA | Adana, Bursa, İstanbul, Kayseri, Malatya, İzmir, Manisa, Antalya, Denizli, Aydın (Nazilli), Mersin (Tarsus) | |
YÜNLÜ DOKUMA | İstanbul, Kayseri, Bursa, Siirt, Hereke (İzmit) | |
HALI-KILIM BATTANİYE | İsparta, Kayseri, Bünyan, Ladik, Kula, Gördes, Demirci, Milas, Uşak, Simav, Sivas, Siirt | |
KONFEKSİYON VE GİYİM | İstanbul, Bursa, İzmir, Ankara, Adana, Eskişehir, Diyarbakır | |
DERİ VE KÖSELE | İstanbul, Erzurum, Balıkesir, Bolu (Gerede), Uşak, Kars, Bursa | |
MADEN | DEMİR ÇELİK | İskenderun, Karabük, Ereğli, Kırıkkale |
ALÜMİNYUM | Seydişehir (Konya) | |
KÜKÜRT | Keçiborlu (İsparta) | |
KROM | Antalya, Elazığ | |
BAKIR | Samsun, Ergani (Diyarbakır), Murgul (Artvin) | |
KURŞUN-ÇİNKO | Keban (Elazığ), Kayseri | |
BOR | Bandırma | |
MADENİ EŞYA | İstanbul, İzmit, Bursa, Gaziantep, Denizli, Manisa, Adana, İzmir | |
MAKİNE OTOMOTİV | OTOMOTİV | İstanbul, Bursa, Adapazarı, İzmir, Adana, Aksaray, Eskişehir, İzmit |
GEMİ | İstanbul, Mersin, İzmit, Tuzla, Pendik, İzmir | |
LOKOMOTİF VAGON | Eskişehir, Adapazarı, Sivas, Kayseri | |
UÇAK | Eskişehir, Ankara, Kayseri | |
SİLAH | Kırıkkale |
ULAŞIM
Ülkemizde ulaşımı olumsuz etkileyen faktörler;
- Yerşekillerinin engebeli olması
- Kıyı ve iç kesimlerde doğu-batı uzanışlı geçit vermez dağlar
- Derin vadiler
- iç kesimlerde hüküm süren karasal iklim
- Sermaye ve araç gereç yetersizliği
TİCARET
Dışarıya sattığımız (ihraç) ürünler arasında sanayi ürünleri ilk sırayı alır. Daha sonra tarım ürünleri ve madenler gelir. İhraç Ürünlerimiz:
- Hazır giyim (Konfeksiyon)
- Otomobil, dayanıklı tüketim malları, halı ve mobilya
- Tarım Ürünleri : Pamuk, tütün, fındık, incir, üzüm, turunçgil ve sebzeler
- Madenler : Bor mineralleri, krom, bakır, çinko, kurşun, tuz
- Canlı hayvan ve hayvansal ürünler
- Dış alımda ise ilk sırayı petrol alır.
İthal ürünlerimiz:
- Ham petrol, ilaç, gübre, kağıt ve kimyasal ürünler
- Elektronik ve optik aletler
- Makine ve donanımı
- Tropikal ürünler : Kahve, kakao, kauçuk ve baharat
TURİZM
Turizm dış ticaret açığını kapatma açısından önem taşır. Ayrıca ticaret, inşaat, ulaşım ve haberleşme sektörlerinin gelişmesine katkıda bulunur, yeni işgücü olanakları yaratır, el sanatlarına canlılık kazandırır.
Turistik Çekiciliklerimiz:
- Uzun kıyılar ile plajların varlığı
- Güneşlenme süresinin fazlalığı
- Kaplıca, ılıca gibi sıcak su kaynaklarının zenginliği (Yalova, Oylat, Gönen, Balçova, Kızılcahamam)
- Kış sporları (Uludağ, Kartalkaya, İlgaz, Elmadağ, Erciyes, Palandöken, Sarıkamış, Saklı-kent) ve yayla turizmi olanakları
- Doğal güzellikler (Pamukkale, Peribacaları, Milli parklar v.s.)
- Tarihi eserler
- Zengin su kaynakları, göller
Bunca çekiciliğine rağmen ülkemizde turizmin yeterince gelişememesi tanıtım ve organizasyon yetersizliği ile ilgilidir.
ÖZETLE
- Tarım ürünlerinin çeşitlilik göstermesi iklim çeşitliliği ile ilgilidir.
- Tarım alanlarının az ve dağınık olması yerşekillerinin engebeli olmasından kaynaklanır.
- Yerşekilleri nedeniyle Marmara, iç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu’da ekili-dikili alanlar geniş yer tutarken, Karadeniz, Doğu Anadolu ve Akdeniz’de az yer tutar.
- Yaz kuraklığı nedeniyle ülkemiz tarımının en önemli sorunu sulamadır.
- Ülkemizde yetişme alanı en dar olan ürünler; muz, çay ve fındık,
- En geniş olan ürünler ise; buğday, şekerpancarı ve tütündür.
- Muz, zeytin, turunçgil, fındık, çay ve incir gibi ürünler düşük sıcaklığa dayanıklı olmadıklarından sadece kıyılarda yetiştirilirler.
- Haşhaş, tütün, kenevir, pirinç ve anason gibi ürünlerin ekim alanları devlet denetimindedir.
- Ülkemiz fındık ve incir üretiminde dünya birincisidir.
- Tarımsal ürün çeşitliliği en fazla olan bölgelerimiz Marmara, Ege ve Akdeniz’dir. Nedeni kışların ılık, yaz devresinin uzun ve sıcak geçmesidir.
- Yaz kuraklığı isteyen tarım ürünlerinin Karadeniz kıyısında yetiştirilmesi zordur.
- Meyve ve sebzelerin en erken olgunlaştığı bölge Akdeniz, en geç olgunlaştığı bölge ise Doğu Anadolu’dur.
Türkiye tarımında sulama sorunu halledilirse;
– Ürün çeşitliliği ve verimi artar.
– Aynı tarladan yılda birden fazla ürün alma ol-salığı artar.
– Nadas alanları azalır.
– Göçte azalma olur.
– Az su isteyen ürünlerin (buğday, arpa, mercimek v.s.) ekim alanları daralır.
– Tarıma dayalı sanayi gelişir.
- Tarımsal üretimde dalgalanma azalır.
Üretimi devlet kontrolünde olan ürünlerin üretiminde yıllara göre dalgalanmalar azdır.
Soğuğa en dayanıklı tarım ürünleri elma, üzüm ve çavdardır. - Turunçgil ve zeytin tarımının yapıldığı yörelerde sıcaklık yıl boyunca 0°C’nin üzerindedir.
- Çay, fındık, mısır ve pirinç bol yağış ve su isteyen tarım ürünleridir.
- Hammaddenin kolay temin edilmesi ve tüketimin fazla olması nedeniyle en yaygın sanayi dalları besin ve çimentodur.
- En gelişmiş sanayi dalı hazır giyim ve tekstildir. Nedeni hammaddenin ucuz ve bol olması, işgücü ucuzluğudur.
- Çay, şekerpancarı, meyve suyu, konserve ve hayvansal ürünler gibi çabuk bozulabilen hammaddeler sanayi tesislerini kendisine çekmiştir.
- Karadeniz kıyılarında her mevsimin yağışlı geçmesi pamuk, buğday, mercimek, arpa gibi ürünlerin yetiştirilmesini zorlaştırır.
- Akdeniz ikliminin özelliğini en iyi tanıtan tarım ürünü zeytin,
- Karadeniz iklimini en iyi tanıtan ürünü ise fındıktır.
- iç Bölgelerimizin ekonomisinde şekerpancarı ve buğday gibi ürünler büyük paya sahiptir.
- Eskiden sadece tahıl üretilen bir yörede ürün çeşitliliğinin artması ve sebze üretiminin başlaması sulama ile ilgilidir.
- Tütün, Karadeniz, Ege, Marmara ve Akdeniz kıyılarında yetiştirilen ortak tarım ürünüdür.
- Buğday üretiminde iç Anadolu, ayçiçeği üretiminde Marmara, zeytin, üzüm, haşhaş, tütün, incir ve pamuk (ZÜHTİP) üretiminde Ege, turunçgil, muz, soya ve yerfıstığı üretiminde Akdeniz ilk sırayı alır.
- Rize Yöresi çay,
- Edremit Körfezi zeytin,
- Ordu, Giresun çevresi fındık,
- Ergene Havzası ayçiçeği,
- Çukurova pamuk,
- Afyon haşhaş,
- Büyük Menderes ovası incir ve pamuk,
- Malatya kayısı,
- İsparta gül tarımı ile tanınır.
- iklim koşulları bakımından sebze üretimine en az elverişli bölge Doğu Anadolu’dur.
- Seracılığın Akdeniz ve Ege kıyılarında yoğunlaşması kış sıcaklıklarının yüksek olması ve güneşli gün sayısının fazlalığı ile ilgilidir.
- Ülkemizde tahıl üretiminin yıldan yıla dalgalanmalar göstermesi yağış kararsızlığından kaynaklanır.
- Daha kârlı ürünlere öncelik verildiğinden kıyılarda şekerpancarı ve tahıl tarımı yapılmaz. (Karadeniz kıyılarında iklim)
- Ahır ve besi hayvancılığının şeker fabrikaları çevresinde yaygınlaşmasının nedeni şekerpancarı küspesinin hayvan yemi olarak kullanılmasıdır.
Kıyı Bölgelerindeki tarımsal faaliyetlerde;
– Ürün çeşitliliği fazladır.
– Modern yöntem ve teknikler yaygındır.
– Ekonomik değeri yüksek ihraç ürünleri yetiştirilir.
– Yılda birden fazla ürün alınabilir.
- Erzurum-Kars çevresi ile Karadeniz kıyıların
da büyükbaş hayvancılığın yaygınlaşmasının
nedeni, yaz yağışlarına bağlı olarak çayırla
rın geniş yer tutmasıdır. - Ormanların %80’i kıyı bölgelerinde bulunur. Nedeni yağış ve nemliliktir.
- Akdeniz ve Ege kıyılarında orman yangınlarının fazla olması yaz sıcaklığı ve kuraklığı ile ilgilidir.
- Sanayi faaliyetlerinin en fazla geliştiği bölgeler Marmara ve Ege’dir.
- Dünya çapında önem taşıyan madenlerimiz bor mineralleri ve krom’dur.
- Sanayi tesislerinin coğrafi dağılışında ulaşım çok belirleyici olmuştur.
- Enerji üretiminde en fazla kullanılan enerji kaynağı linyittir.
- Elverişli özel konumu nedeniyle ülkemizde transit ticaret gelişmiştir.
- Orman ürünleri ve ormancılık Batı Karadeniz bölümünde fazla gelişmiştir.
- Türkiye’de sanayinin en fazla geliştiği bölümler Çatalca-Kocaeli, Asıl Ege, Adana ve Güney Marmara’dır.
- Sebze üretiminde Akdeniz, Marmara ve Ege bölgeleri önemli paya sahiptir.
- Ülkemizde meraların daralması besi hayvancılığına geçişi zorunlu kılmıştır.
- Yaz mevsiminin serin ve yağışlı geçmesi, ulaşım zorluğu ve konaklama tesislerinin azlığı Karadeniz Bölgesi turizmini olumsuz etkilemiştir.
- izmit, Gemlik, izmir ve iskenderun körfezleri, çevresindeki sanayi tesislerinin yoğunluğuna bağlı olarak hızla kirlenmektedir.
- iç bölgelerimizde sulama sorunu ve yaz devresinin kısalığı kışın don olaylarının görülmesi nedeniyle tarımsal ürün çeşitliliği azdır.
- Hayvan türlerinin çeşitliliği sıcaklık ve yağış
ile ilgilidir
- Bitki örtüsü dağılışı ile hayvanların coğrafi dağılışı paralellik gösterir;
– Bozkır —> Koyun
– Çayır —> Sığır
– Fundalık —> Keçi
– Dut ağacı —> ipekböcekçiliği
– Çiçekli bitkiler, çam ormanı —> Arıcılık
- Tahıl tarımının yaygın olduğu yörelerde küçükbaş hayvancılık önem kazanmıştır.
- Küçükbaş hayvancılığın yaygınlaştığı yörelerde ise el dokuması halıcılık ve dokuma sanayi gelişmiştir.
- Mera ve otlakların azlığı ve tüketim fazlalığı nedeniyle Marmara Bölgesi’nde kümes ve ahır hayvancılığı gelişmiştir.
- Buğday, tütün ve şekerpancarı gibi ürünlerdeki fiyat artışı ve kararlılığı devletin destekleme alımı yapması ile ilgilidir.
- Tarım ürünlerinin yetişmesinde sıcaklık ve yağış en önemli belirleyicilerdir.
- Taşkömürü, linyit, su gücü ile çalışan enerji santralleri hammadde kaynağına yakın olmak zorundadır.
- Sugücü, rüzgâr ve jeotermal enerji gibi kaynaklar hava kirliliği yaratmaz.
- Türkiye içinde maden taşımacılığı daha çok demiryolu ulaşımı ile yapılır.
- İthalat ve ihracatta ise daha çok denizyolu kullanılır. Çünkü diğer ulaşım ağlarına oranla ucuzdur.