Düyun-u Umumiye

Düyun-u Umumiye

DÜYUN-U UMUMİYE (GENEL BORÇLAR İDARESİ)
• Sanayileşemeyen ve bozulan ekonomisini düzeltemeyen Osmanlı Devleti, uzun süren ve yenilgiyle sonuçlanan savaşların giderlerini karşılamakta zorlanmaktaydı. Bu zorluğu aşmak için Kırım Savaşı (1853-1856) sırasında 1854’te İngiltere’den ilk kez dış borç alındı.
• Zamanla diğer Avrupa devletlerinden de borç alındı. Alınan paralar genellikle savaş giderleri ve altyapı çalışmaları için kullanıldı. Ancak Osmanlı Devleti zamanla aldığı borçları ödeyemez hale geldi.
• Bunun üzerine 1881 yılında Avrupa Devletleri’nin temsilcilerinden oluşan Düyun-u Umumiye (Genel Borçlar) İdaresi kuruldu. Böylece Osmanlı Devleti’nin gelir kaynakları Avrupalı Devletlerin denetimi/kontrolü altına alındı.
• Bu gelişme ile Osmanlı Devletinin ekonomik bağımsızlığını kaybetmiştir. Çünkü Avrupalı Devletler Osmanlı Devletinin iç işlerine karışmışlardır. Bu durum tam bağımsızlık ve egemen devlet ilkesine aykırıdır.
• Düyun-u Umumiye İdaresi 1923 Lozan Antlaşması ile kaldırılmışsa da Düyun-u Umumiye İdaresine olan borçlar 1928 yılına kadar ödenmeye devam edilmiştir.

—-

Osmanlı Devleti, ilk kez Kırım Savaşı’ndan sonra borçlandı. Ancak alınan borçlar verimli değerlendirilmeyince zaman içerisinde geri ödemede sıkıntılar yaşandı. Öyle ki faizlerin ödenmesinde bile güçlük çekiliyordu. Bu durumdan dolayı 1881 yılında Düyun-u Umumiye kuruldu. Bu kurumun denetim yetkisine 1923 yılında imzalanan Lozan Antlaşması ile son verildi.

Düyun-u Umumiye nedir?
Düyun-u Umumiye, Osmanlı Devleti’nin borçlarını denetlemek amacıyla oluşturulmuş bir kurumdur. Kelime anlamı olarak “Genel Borçlar” demektir.

Düyun-u Umumiye ne zaman kuruldu?
Düyun-u Umumiye, 1881 yılında kurulmuştur. Bu sırada tahtta İkinci Abdülhamid bulunuyordu. Düyun-u Umumiye idaresi, bugün İstanbul Erkek Lisesi’nin bulunduğu binada faaliyete geçmiştir.

Düyun-u Umumiye neden kuruldu?
Osmanlı Devleti’nde, özellikle 19. yüzyıldan itibaren çeşitli nedenlerle dış borç sorunu yaşanmıştır. Endüstri Devrimi‘nin yaşanmadığı Osmanlı Devleti’nde halen küçük işletmeler yaygın bir şekilde bulunuyordu. Bu durum, Endüstri Devrimi’nin getirdiği yeniliklerle üretimini artıran ve ekonomisini büyüten devletler karşısında geride kalmasına neden olmuştur.
Öte yandan Avrupalı devletlere verilen kapitülasyonlar, ülkenin ekonomisini olumsuz anlamda etkilemiştir. Verilen kapitülasyonlardan dolayı önemli bir vergi gelirinden yoksun kalınmıştır.

Osmanlı Devleti ilk dış borcu ne zaman aldı?
Osmanlı Devleti, ilk dış borcu 1854 yılında Rusya ile yaptığı Kırım Savaşı sırasında aldı. Bu dönemde Londra ve Paris‘teki iki bankadan yaklaşık 3 milyon sterlin borç alındı. [1] İlk borcun alındığı sırada tahtta Abdülmecid bulunuyordu. Borca karşılık Mısır’ın vergi gelirleri gösterilmiştir.
Takip eden yıllarda Osmanlı Devleti’nin yaptığı borçlanma gittikçe arttı. 1854 ile 1874 yılları arasında 15 kez borçlanma yoluna gidilmişti. [2] 1875 yılında ise Ramazan Kararnamesi ile moratoryum ilan edilmiştir. Osmanlı Devleti, beş yıl boyunca taksitlerin ancak yarısını ödeyebileceğini açıkladı.
Alacaklılar bir araya gelerek borçların, kendilerinin seçeceği bir komisyon tarafından yönetilmesi konusunda anlaşma sağladı. 20 Aralık 1881‘de onaylanan Muharrem Kararnamesi ile birlikte Düyun-u Umumiye İdaresi kurulmuştur. İdare; İngiliz, Fransız, Alman, Avusturyalı, İtalyan ve Osmanlı temsilcilerinden oluşmaktaydı.
Düyun-u Umumiye’ye bırakılan gelirler şunlardı: Alkol, tütün, tuz, ipek, damga resmi, pul. Ayrıca Bulgaristan vergisi, Kıbrıs’ın gelir fazlası ve Doğu Rumeli vergisini de denetim altında tutuyordu. [3]
Düyun-u Umumiye’nin personel sayısı bir hayli fazlaydı. Öyle ki Maliye Bakanlığı’nın personel sayısından bile fazlaydı.
Düyun-u Umumiye, devlet içinde devlet hüviyeti kazanarak Osmanlı Devleti’nin ekonomik bağımsızlığını olumsuz anlamda etkilemiştir.

Düyun-u Umumiye ne zaman kaldırıldı?
Milli Mücadele’nin ardından imzalanan Lozan Antlaşması ile birlikte Düyun-u Umumiye’nin denetim görevine son verilmiştir. Sadece borçların paylaştırılması görevini sürdürmüştür. Türkiye, Osmanlı Devleti’nden kalan borçların ödemesi konusunda alacaklılarla anlaştı. Borcun son takdisini ise 1954 yılında ödedi.
1897 yılında inşa edilen Düyun-u Umumiye binası, 1933 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün emriyle İstanbul Erkek Lisesi’nin kullanımına verilmiştir.

Kaynakça
[1] Erhan Afyoncu, “10 Soruda Osmanlı Borçları”, Popüler Tarih Dergisi, Haziran 2001, s. 18
[2] Tunçel, Ahmet Kamil , Yıldırım, Murat . “1854-1874 DÖNEMİNDE OSMANLI DEVLETİ’NİN DIŞ BORÇLANMASI: KAÇ MİLYAR DOLAR OSMANLI DEVLETİ’NİN İFLASINA NEDEN OLDU?“. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 16 / 1 (Mart 2014): 1-26 .
[3] Erhan Afyoncu, “10 Soruda Osmanlı Borçları”, Popüler Tarih Dergisi, Haziran 2001, s. 20